Fundusz inwestycyjny polega na zbiorowym inwestowaniu. Pod okiem specjalistów, wielu, najczęściej drobnych inwestorów jednoczy swoje siły i z poszczególnych niewielkich wpłat są oni w stanie uzbierać duży kapitał i swobodnie zrealizować poważną inwestycję. Taka grupa uczestników staje się niejako jednym, silnym inwestorem. Dodatkową zaletą jest to, że mamy wówczas do czynienia z rozlokowaniem ryzyka oraz kosztów, jakie należy ponieść na fachową obsługę. Jest to oczywiście też jednoznaczne z rozmyciem zysków lub strat, które są dzielone proporcjonalne do wysokości udziału (liczby posiadanych tytułów uczestnictwa). Do nas należy decyzja, w jakiego rodzaju aktywa zainwestujemy, jaką kwotą będziemy grać oraz przez jaki czas. Ważne jest, że w przypadku otwartego funduszu inwestycyjnego, w każdej chwili możemy wycofać zainwestowane środki. Są fundusze, w których możemy brać udział, inwestując zaledwie 50 zł. Możliwość dywersyfikacji ryzyka poprzez pośrednie uczestniczenie w różnego rodzaju inwestycjach i dowolne kształtowanie portfela inwestycyjnego znacznie zwiększa bezpieczeństwo. Jest to na pewno dużo mniej brawurowa forma niż samodzielne bezpośrednie lokowanie kapitału w jedno przedsięwzięcie, które może się powiedzie, a może nie. Generalnie ujmując, fundusze obejmują rynek akcji, obligacji, instrumentów pieniężnych i nieruchomości.
Ustawowa definicja funduszu
Zgodnie z definicją zawartą w ustawie z 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych: „Fundusz inwestycyjny jest osobą prawną, której wyłącznym przedmiotem działalności jest lokowanie środków pieniężnych zebranych w drodze publicznego, a w przypadkach określonych w ustawie również niepublicznego, proponowania nabycia jednostek uczestnictwa albo certyfikatów inwestycyjnych, w określone w ustawie papiery wartościowe, instrumenty rynku pieniężnego i inne prawa majątkowe” (art. 3 ust. 1).
Kto jest kim w funduszu inwestycyjnym
Oprócz samych uczestników, którymi mogą być zarówno osoby fizyczne, prawne (np. gminy, szkoły wyższe, fundacje) oraz podmioty nieposiadające osobowości prawnej (np. spółka jawna, spółka komandytowa, wspólnota mieszkaniowa), w budowanie i funkcjonowanie jest zaangażowanych wiele instytucji.
Towarzystwo funduszy inwestycyjnych (TFI)
TFI jest osobą prawną (spółka akcyjna), która tworzy, zarządza, a także reprezentuje fundusz wobec osób trzecich. Towarzystwo może jednocześnie tworzyć i zarządzać wieloma funduszami inwestycyjnymi. Warunkiem koniecznym do posiadania statusu TFI jest zgoda Komisji Nadzoru Finansowego (KNF) na prowadzenie owej działalności. Wyraża ona również zgodę na sprzedaż tytułów uczestnictwa w prowadzonych funduszach.
Depozytariusz
Podmiot, który odpowiada za przechowywanie, ewidencjonowanie aktywów funduszu oraz kontrolowanie prawidłowości zarządzania funduszem. Depozytariusz może wystąpić w obronie praw uczestnika funduszu przeciwko jednostce zarządzającej. Bezpieczeństwo gwarantowane jest również poprzez rozdzielność kapitałów należących do samego funduszu inwestycyjnego od tych, które są aktywami towarzystwa. Rolę depozytariusza mogą odgrywać banki krajowe, Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych SA lub zagraniczne instytucje kredytowe z siedzibą na terenie naszego kraju, wymóg to fundusze własne o wartości minimum 100 milionów złotych.
Dystrybutor
Dystrybucja jest bardzo ważnym aspektem działalności funduszy inwestycyjnych. Od jej realizacji zależy powodzenie i powszechność tej formy inwestowania. Dystrybutor pośredniczy w zbywaniu i odkupywaniu jednostek uczestnictwa. Oprócz samego funduszu, rolę tę może odgrywać także towarzystwo funduszu, domy maklerskie oraz za zgodą KNF inne jednostki, takie jak banki, multiagencje, a nawet osoby fizyczne. Współcześnie popularna jest dystrybucja tytułów uczestnictwa przez strony internetowe towarzystw, serwisy finansowe, banki internetowe itp. Za podmioty współpracujące odpowiedzialność przed uczestnikami ponosi TFI.
Agent transferowy
To jednostka, która jest mózgiem operacji pod względem technicznym. Prowadzi rejestr członków funduszu, nadzoruje przebieg transakcji, na bieżąco uzupełnia i wprowadza dane, przyjmuje dyspozycje od uczestników, organizuje obieg dokumentów i środków pieniężnych.
Izba Zarządzająca Funduszami i Aktywami (IZFiA)
Jest to pewnego rodzaju patron funduszy. Do zadań IZFiA należą działania o charakterze ochronno-promocyjnym. Między innymi wspieranie rozwoju, reprezentowanie środowiska towarzystw funduszy inwestycyjnych, propagowanie wiedzy o funduszach czy doskonalenie zasad etyki zawodowej specjalistów z zakresu zarządzania funduszami inwestycyjnymi. IZFiA jest członkiem EFAMA (European Funds and Asset Management Association) europejskiego odpowiednika w dziedzinie funduszy.
Funkcjonowanie funduszy inwestycyjnych wspierają też jednostki zajmujące się audytami, rachunkowością, ratingami itp. Ważną rolę odgrywa Komisja Nadzoru Finansowego, która czuwa, aby interesy inwestorów były chronione. Sprawdza, czy działalność towarzystw, funduszy inwestycyjnych i pozostałych podmiotów obsługujących jest zgodna z prawem oraz warunkami, które określiła, wydając zezwolenia na ich działalność. KNF ma prawo do nałożenia kary administracyjnej lub nawet cofnięcia zezwolenia na prowadzenie działalności.
Fundusze inwestycyjne otwarte i zamknięte
Działalność funduszu inwestycyjnego jest uzależniona od pozyskanego kapitału. Jako dowód potwierdzający tytuł własności, fundusze inwestycyjne emitują instrumenty finansowe, czyli swego rodzaju umowy poświadczające transakcję zawartą między stronami oraz regulujące zobowiązania finansowe. W przypadku funduszy inwestycyjnych otwartych tytułami uczestnictwa są jednostki uczestnictwa, a w funduszach inwestycyjnych zamkniętych – certyfikaty inwestycyjne.
Fundusz inwestycyjny otwarty (FIO)
Jest najbardziej popularną formą. Tu może zainwestować każdy. Tytułem uczestnictwa jest jednostka uczestnictwa, którą można w każdej chwili nabyć lub odsprzedać, a fundusz ma obowiązek zrealizować taką operację. Jest to zatem inwestycja o bardzo dużej płynności. FIO charakteryzuje się zmienną ilością tytułów uczestnictwa, a także nieograniczoną i ciągłą emisją. Cenę tytułu uczestnictwa wylicza się tu na podstawie wartości aktywów netto funduszu (na koniec dnia roboczego) przypadającą na jednostkę. FIO nie może lokować zebranych kapitałów w co tylko zechce. Zakres dopuszczalnych instrumentów, w które może inwestować, jest ściśle określony w art. 93 ustawy:
papiery wartościowe emitowane, poręczone lub gwarantowane przez Skarb Państwa lub Narodowy Bank Polski;
papiery wartościowe i instrumenty rynku pieniężnego będące przedmiotem oferty publicznej, jeżeli warunki emisji lub pierwszej oferty publicznej zakładają złożenie wniosku o dopuszczenie do obrotu;
depozyty w bankach krajowych lub instytucjach kredytowych, o terminie zapadalności nie dłuższym niż rok;
instrumenty rynku pieniężnego inne niż określone w pkt 1. i 2., jeżeli instrumenty te lub ich emitent podlegają regulacjom mającym na celu ochronę inwestorów i oszczędności;
papiery wartościowe i instrumenty rynku pieniężnego, inne niż określone w pkt 1., 2. i 4., z tym że łączna wartość tych lokat nie może przewyższyć 10 proc. wartości aktywów funduszu.
Organem obligatoryjnym w działaniu FIO jest towarzystwo funduszy inwestycyjnych. Jednostki uczestnictwa nie są papierami wartościowymi.
Specjalistyczny fundusz inwestycyjny otwarty (SFIO)
To szczególny rodzaj funduszu otwartego. Określa się w nim ściśle, kto może być uczestnikiem. W statucie można umieścić również warunki odkupienia jednostek uczestnictwa (np. z ograniczeniem czasowym). Oprócz samego towarzystwa funduszy inwestycyjnych powołuje się tu opcjonalnie radę inwestorów, która pełni wówczas funkcję kontrolną. Bada ona, czy cel i polityka inwestycyjna są realizowane. Ma także prawo zadecydować o rozwiązaniu funduszu. W SFIO zakres dopuszczalnych lokat jest trochę większy niż w przypadku FIO. Wedle ustawy fundusz może lokować aktywa funduszu w jednostki uczestnictwa innych funduszy inwestycyjnych otwartych, tytuły uczestnictwa emitowane przez fundusze zagraniczne lub tytuły uczestnictwa emitowane przez instytucje wspólnego inwestowania z siedzibą za granicą.
Fundusz inwestycyjny zamknięty (FIZ)
Ten rodzaj funduszu jest dedykowany określonej liczbie uczestników. FIZ emituje stałą liczbę certyfikatów inwestycyjnych, które są papierami wartościowymi. Limity inwestycyjne są tu łagodniejsze i dopuszczają inwestowanie np. w różnego rodzaju papiery wartościowe, waluty, instrumenty pochodne czy też wierzytelności. Polityka inwestycyjna FIZ jest bardziej liberalna, dlatego też inwestorami są zazwyczaj zamożniejsi i doświadczeni klienci. Zdarza się nawet, że są one kierowane do zamkniętego kręgu odbiorców albo pojedynczych inwestorów. Nabywanie tytułów uczestnictwa jest utrudnione ze względu na jednorazowe emisje. Można zaopatrzyć się w nie jedynie na rynku wtórnym lub w ewentualnych, kolejnych emisjach. Certyfikaty można zbyć funduszowi wyłącznie w określonych statutem terminach lub też na rynku wtórnym. Oprócz TFI działa tu w zależności od zapisów w statucie rada inwestorów lub zgromadzenie inwestorów. Certyfikaty inwestycyjne mogą być publiczne i niepubliczne. Niepubliczne nie są dopuszczane do obrotu na rynku regulowanym. Publiczne zaś, muszą uzyskać zatwierdzenie projektu emisyjnego lub memorandum informacyjnego. Mogą wtedy zostać wprowadzone na giełdę papierów wartościowych, gdzie stają się przedmiotem obrotu. Wycena aktywów funduszu jest dokonywana rzadziej, ale minimum raz na trzy miesiące. Cena tytułu uczestnictwa w FIZ kształtuje się jako wypadkowa popytu i podaży.
Fundusz jest łaskawy
Uczestnikiem może być zarówno ktoś z niewielkimi oszczędnościami i ograniczoną wiedzą ekonomiczną, jak i większy inwestor, który woli skorzystać z usług specjalistów, oraz przedsiębiorstwa, które chcą bezpiecznie ulokować nadwyżki finansowe, czy nawet różnego rodzaju pośrednicy finansowi. Każdy znajdzie tu miejsce na swoje interesy. W przypadku otwartych funduszy inwestycyjnych, dużą zaletą jest możliwość wycofania zainwestowanych środków w każdym momencie. Co więcej, żadna inna inwestycja nie daje możliwości, drobnemu inwestorowi, na budowę tak różnorodnego portfela. Niewielki inwestor nie mógłby sobie pozwolić na zainwestowanie, kupując jednocześnie np. nieruchomości, akcje topowych spółek i rentowne obligacje. Tutaj ma szansę inwestować we wszystkie te aktywa po trochu. Zdywersyfikowane ryzyko oraz ilość kompanów biorących udział w jednym przedsięwzięciu pozwalają na poczucie większej stabilizacji i bezpieczeństwa. Nie można jednak całkiem zapomnieć o ryzyku. Są podmioty, które w swojej nazwie dodają słowa fundusz inwestycyjny, wcale nim nie będąc. Lista ostrzeżeń publicznych znajduje się na stronie KNF. Warto tam zajrzeć przed wyborem funduszu. Także to, że wymagamy wyższej stopy zwrotu, niż w chwili umieszczenia środków pieniężnych na lokacie, musi wiązać się z akceptacją przez nas większego ryzyka. Fachowa obsługa to również dodatkowe opłaty i prowizje. Ale nawet ona może popełniać błędy i zwyczajnie się mylić. Ryzyko poniesienia straty jest obecne zawsze. Przed rozpoczęciem inwestowania warto ustalić kilka istotnych elementów: sumę, jaką mamy zamiar przeznaczyć na tę inwestycję, rodzaj funduszu, termin planowanego rozpoczęcia i zakończenia inwestycji oraz dopuszczalną stratę, czyli poziom ryzyka, jaki jesteśmy w stanie zaakceptować. Z tak skonstruowanym planem w ręce nie pozostaje nic innego jak wprawić pieniądze w ruch.
