Do kogo iść po gotówkę? Do banku, parabanku, firmy pożyczkowej albo do sąsiada. Zanim staniemy się jedną ze stron umowy, lepiej dowiedzieć, jak to zrobić bezpiecznie.
To nie kredyt
Pożyczka nie jest z prawnego punktu widzenia tym samym co kredyt. Przede wszystkim może być udzielana przez każdego, niezależnie czy jest to osoba fizyczna czy instytucja (także bank). Zasady udzielania pożyczek regulują przepisy kodeksu cywilnego (w pewnych okolicznościach także ustawy o kredycie konsumenckim), a kredytów – prawo bankowe. Umowę pożyczki możemy zawrzeć ustnie, pisemnie czy w akcie notarialnym. Obecnie obowiązujące przepisy wymagają jednak, aby pożyczka w wysokości 500 zł (i wyższa) była stwierdzona na piśmie dla celów dowodowych – w przeciwnym razie w sporze sądowym trudno udowodnić jej zawarcie.
Doświadczenie życiowe pokazuje, że jeśli zależy nam na odzyskaniu pożyczonych pieniędzy, zawsze warto spisać umowę, choćby kwota pożyczki nie była znaczna. Najbezpieczniej zrobić to u notariusza, który zadba o zgodność treści umowy z prawem, ale też pobierze opłatę. Żeby nie ponosić dodatkowych kosztów, najczęściej strony same zawierają pisemną umowę pożyczki.
Ważne elementy umowy
Dobrze przygotowana umowa to podstawa naszego bezpieczeństwa. Powinny w niej znaleźć się następujące informacje:
data zawarcia umowy – ważna dla prawidłowego wyznaczenia terminu zapłaty podatku od czynności cywilnoprawnych, a także z punktu widzenia niektórych umownych zapisów, np. gdy zwrot pożyczki ma nastąpić w ciągu 12 miesięcy itd.;
wskazanie stron umowy – należy dokładnie określić dane identyfikujące pożyczkodawcę i pożyczkobiorcę (w przypadku osoby fizycznej: imiona i nazwisko, data urodzenia, numer PESEL, adres zamieszkania, adres do korespondencji, seria i numer dowodu tożsamości; w przypadku spółki: pełna nazwa, adres siedziby, numer wpisu do KRS, nazwisko osoby uprawnionej do reprezentacji – warto potwierdzić dane, pobierając aktualny odpis z KRS ze strony internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości poprzez wyszukiwarkę podmiotów w Krajowym Rejestrze Sądowym). Jeśli pożyczamy pieniądze osobie pozostającej w związku małżeńskim, powinniśmy w tym miejscu określić, czy ustanowiono między małżonkami rozdzielność majątkową. Jeśli nie, warto umowę pożyczki zawrzeć z obydwojgiem – ułatwi nam to dochodzenie zwrotu pożyczki z majątku wspólnego małżonków;
określenie przedmiotu umowy – należy precyzyjnie określić nie tylko kwotę pożyczki, ale i wartość odsetek (jeśli strony umowy je przewidują), kwestie związane z odsetkami od opóźnień w spłacie pożyczki, termin zwrotu pieniędzy, sposób spłaty (jednorazowo albo w ratach, które mogą być równe lub różnej wysokości, płacone miesięcznie, kwartalnie, półrocznie itd.);
podpisy stron – należy pamiętać, że do zawarcia umowy dochodzi w dniu jej podpisania przez strony, a nie w dniu przedłożenia treści dokumentu. Warto się więc upewnić, że dzień wskazany jako data zawarcia umowy jest taki sam jak dzień, w którym dojdzie do jej podpisania. Jeśli zawieramy umowę później – przy podpisie wskażmy aktualną datę.
Zwrot pieniędzy
Jeżeli termin zwrotu pożyczki nie został określony w umowie, to pożyczkobiorca musi oddać ją w ciągu sześciu tygodni od dnia wypowiedzenia umowy przez pożyczkodawcę. Jeśli został oznaczony konkretną datą, kwestie zwrotu nie budzą żadnych wątpliwości. Gdy natomiast w umowie pojawił się zapis określający, że pożyczka zostanie zwrócona w ciągu roku, w ciągu 90-dni itd., należy wiedzieć, że:
termin oznaczony w dniach kończy się z upływem ostatniego dnia;
termin oznaczony w tygodniach kończy się z upływem dnia, który nazwą odpowiada pierwszemu dniowi terminu – np. tygodniowy termin zwrotu pożyczki udzielonej we wtorek 7 lutego upływa we wtorek 14 lutego, dwutygodniowy – we wtorek 21 lutego itd.;
termin oznaczony w miesiącach kończy się z upływem dnia, który datą odpowiada początkowemu dniowi terminu – np. miesięczny termin zwrotu pożyczki udzielonej 31 lipca upływa 31 sierpnia, dwumiesięczny zaś upłynąłby 30 września (w ostatni dzień miesiąca);
termin oznaczony w latach kończy się z upływem dnia, który datą odpowiada początkowemu dniowi terminu – np. roczny termin zwrotu pożyczki udzielonej 20 stycznia 2016 r. upływa 20 stycznia 2017 r. itd.;
termin oznaczony na początek, środek lub koniec miesiąca, przypada na pierwszy, piętnasty lub ostatni dzień miesiąca, termin półmiesięczny to inaczej termin 15-dniowy.
Jeśli termin zwrotu pożyczki przypada na dzień ustawowo wolny od pracy – zostaje przesunięty na pierwszy następującypo nim dzień roboczy – np. jeśli zgodnie z umową przypada na pierwszy dzień Wielkiej Nocy – upływa we wtorek tuż po świętach. Należy pamiętać, że zwykła sobota nie jest dniem ustawowo wolnym od pracy. Pamiętajmy także, że jeśli nie ma innego postanowienia w umowie, pożyczkę zawsze możemy oddać przed upływem terminu zwrotu, jeśli tylko został on w jakikolwiek sposób w umowie określony.
Określenie odsetek
Pożyczka nie musi być oprocentowana, choć z reguły pożyczkodawca, chcąc na niej zarobić, wprowadza do umowy zapis o pobieranych odsetkach. Ich wysokość może być różna – jest kwestią umowy z pożyczkobiorcą. Przepisy prawne przewidują, że odsetki w stosunku rocznym nie mogą być wyższe niż tzw. odsetki maksymalne (od początku 2016 r. odsetki maksymalne oblicza się jako dwukrotność odsetek ustawowych). Obecnie odsetki maksymalne w stosunku rocznym wynoszą 10 proc. Jeśli pożyczkobiorca spóźnia się ze spłatą pożyczki (albo jej raty), pożyczkodawca może naliczyć odsetki za opóźnienie. Jeśli ich wysokość nie została określona w umowie pożyczki, należą się odsetki ustawowe za opóźnienie. Obliczane są one inaczej niż odsetki ustawowe „zwykłe” – stanowią sumę stopy referencyjnej NBP i 5,5 pkt proc. Obecnie wynoszą zatem 7 proc. Jeśli zaś w umowie określono inną wysokość odsetek za opóźnienie, ustalenie takie jest dla stron wiążące. Pamiętajmy jednak, że zgodnie z przepisami prawnymi, maksymalne odsetki za opóźnienie nie mogą w stosunku rocznym być wyższe niż dwukrotność ustawowych odsetek za opóźnienie – obecnie zatem nie mogą przekroczyć 14 proc.
Odstąpienie od umowy
Jeśli umowa pożyczki zostaje zawarta między osobami fizycznymi (znajomymi, sąsiadami itp.) i ma charakter prywatny, pożyczkodawca może od niej odstąpić, jeśli ma uzasadnione obawy, że osoba biorąca pożyczkę nie spłaci jej z powodu kłopotów finansowych i braku zabezpieczenia majątkowego. Jest to jednak możliwe, gdy:
w chwili zawierania umowy o tym nie wiedział;
pożyczka nie została jeszcze wypłacona;
nie minął jeszcze termin wypłaty pożyczki. To znaczy, jeśli na przykład w umowie ustalono, że wypłata pieniędzy nastąpi dwa tygodnie po jej podpisaniu, to tylko do czasu ustalonej wypłaty pieniędzy pożyczkodawca może odstąpić od umowy.
Jeśli natomiast pożyczkobiorca bierze pożyczkę na użytek prywatny (bez związku z ewentualną prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą) z banku, instytucji parabankowej (np. chwilówkę) czy od każdego innego przedsiębiorcy udzielającego pożyczki w ramach prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej, pożyczkobiorca ma prawo bez podania przyczyny odstąpić od umowy w ciągu 14 dni od dnia jej zawarcia. W takim wypadku strony umowy mają obowiązek zwrócić sobie wszystko to, co otrzymały na podstawie umowy pożyczki (pożyczkobiorca zwraca kwotę pożyczki oraz odsetki liczone za czas dysponowania pieniędzmi z pożyczki – od dnia ich otrzymania do dnia zwrotu, a pożyczkodawca zwraca prowizje, opłaty i inne świadczenia, z wyjątkiem kosztów poniesionych przez niego na rzecz organów administracji publicznej i opłat notarialnych). Uprawnienie to dotyczy pożyczek, których wartość nie przekracza 255 550 zł (lub równowartości w obcej walucie) i pod warunkiem, że nie są to pożyczki bez odsetek i jakichkolwiek innych kosztów (tzw. 0 proc.).
Przedawnienie roszczeń
Wypłaty pożyczki określonej w umowie można domagać się przez sześć miesięcy od dnia, w którym mieliśmy otrzymać pieniądze. Po upływie tego terminu obowiązek wydania pożyczki wygasa. Jeśli natomiast pożyczkobiorca nie zwrócił pożyczki w umówionym terminie – dający pożyczkę może dochodzić swoich pieniędzy przez okres dziesięciu lat liczonych od dnia następnego po upływie terminu zwrotu. W przypadku niespłaconych pożyczek udzielonych w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą termin przedawnienia wynosi trzy lata.
Ważne: w przypadku pożyczek spłacanych w ratach okres przedawnienia liczy się oddzielnie dla każdej niespłaconej raty.
Choć wizja z pozoru łatwych i szybkich pieniędzy kusi niemal każdego, warto pamiętać, że zbyt pochopna decyzja o pożyczce może spowodować niemałe kłopoty. Jeśli mimo wszystko chcemy pożyczyć pieniądze, róbmy to świadomie i „z głową”, a w razie najmniejszych wątpliwości zasięgnijmy fachowej porady prawnika, ekonomisty lub rzecznika konsumentów.
Pożyczki od firm pożyczkowych – najczęstsze zagrożenia według UOKiK:
reklama wprowadzająca w błąd – na niekorzyść konsumenta, co do rzeczywistej wysokości odsetek, całkowitego kosztu pożyczki;
braki w umowie istotnych informacji – często umowy nie określają całkowitych kosztów pożyczki czy rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania;
wygórowane opłaty – pobierane opłaty przygotowawcze dużo wyższe niż faktyczne koszty sporządzenia umowy, zawyżone opłaty za czynności windykacyjne (np. opłata za wezwanie do zapłaty – 200 zł, opłata za windykację terenową, czyli wizytę windykatora – 400 zł);
utrudnianie odstąpienia od umowy – niezgodne z prawem zapisy umowy, np. uzależniające możliwość odstąpienia pożyczkobiorcy od umowy od uprzedniej spłaty pożyczki czy wcześniejszego uzgodnienia z pożyczkodawcą.
