Sąsiedzkie kalkulacje

Perspektywy strategicznego partnerstwa w znacznej mierze zależą od tego, w jaki sposób będą kształtować się relacje w trójkącie Rosja–Chiny–USA oraz jak będzie rozwiązywana szeroka gama problemów stanowiących podstawowe przeszkody we współpracy strategicznej. Punkty widzenia tych mocarstw są w wielu kwestiach zbieżne, np. w walce z terroryzmem. Jednak w koncepcjach nowego światowego porządku i bezpieczeństwa regionalnego istnieją znaczne różnice.
Na początku XXI w. zarysował się podział światowej społeczności na dwie przeciwstawne koalicje: w pierwszej znajdują się USA, Europa Zachodnia i Japonia, a w drugiej Rosja, Chiny, Iran i wiele państw rozwijających się. Moskwa i Pekin propagują ideę świata wielobiegunowego jako przeciwwagę dla aspiracji USA do bycia światowym przywódcą.
Jednak nie dopuszczą do popsucia stosunków z Zachodem, a przede wszystkim z USA. Choćby dlatego współpraca strategiczna Rosji i Chin prawdopodobnie nie przekształci się w długofalowy strategiczny związek antyzachodni.
Wyrachowany kompromis
Ogólnie, strategiczne stosunki rosyjsko-chińskie znajdują się w fazie wznoszącej, m.in. dlatego, że Chiny odczuwają w tej kwestii pewną presję ze strony USA. Należy jednak pamiętać, że konflikt narodowych interesów Rosji i Chin wydaje się być nieunikniony. Ich solidarność ma swoje granice. Oba państwa w różny sposób postrzegają kluczowe problemy azjatyckie.
Zbliżenie Rosji i Chin charakteryzuje się też mało znaczącym wspieraniem swoich stanowisk w rozwiązywaniu istotnych problemów regionalnych i międzynarodowych. Na przykład poparcie przez Chiny sprzeciwu Rosji wobec rozszerzenia NATO było w najlepszym razie powierzchowne, zaś akceptacja przez Rosję polityki „jednych Chin” nie przeszkadzała Federacji Rosyjskiej iść śladem innych państw oraz rozszerzać gospodarcze i nieoficjalne polityczne kontakty z Tajwanem, którego Chińska Republika Ludowa nie uznaje. Z powyższego – można przyjąć, że choć poziom stosunków politycznych Rosji i Chin jest wysoki, to efektywność politycznej współpracy strategicznej jest niska.
Mimo to, wcześniej czy później, w wyniku konieczności podejmowania przez przywódców państwowych Rosji i Chin pragmatycznych decyzji uwarunkowanych ochroną interesów narodowych swoich państw, jak i wieloma czynnikami geopolitycznymi – Rosja i Chiny znajdą się w jednej wspólnocie gospodarczo-politycznej. Przy czym taki rozkład sił w regionie Azji i Pacyfiku powstanie nawet wbrew oporom i naciskom na przywódców Rosji ze strony prozachodniego lobby. Początkiem takiej współpracy może okazać się np. jeszcze mało efektywna Szanghajska Organizacja Współpracy, która powstała w 2001 r.
Polityczne manewry
O współpracy strategicznej Rosji i Chin w dziedzinie militarnej można stwierdzić jedno: żadne z tych państw nie chce wziąć na siebie zobowiązań w zakresie wzajemnego bezpieczeństwa w formie oficjalnego lub nieoficjalnego sojuszu. Podczas II wojny światowej ZSRR i Chiny wspólnie walczyły z faszyzmem i utworzyły sojusz politycznomilitarny.
Obecnie w warunkach globalizacji realne działania sojuszniczo- wojskowe Federacji Rosyjskiej i Chińskiej Republiki Ludowej będą chronić wspólne interesy narodowe na bazie wspólnego przeciwdziałania terroryzmowi i innym globalnym zagrożeniom. Przy tworzeniu nowego światowego i regionalnego systemu bezpieczeństwa pomiędzy Rosją a Chinami pozostaną w dalszym ciągu te same sprzeczności w stosunkach z Zachodem. Jednocześnie oba kraje potrzebują technologii i inwestycji zachodnich, aby ryzykować tworzenie koalicji wymierzonej w interesy Zachodu i USA. Wynika z tego, że polityczno-militarny sojusz Rosji z Chinami wymierzony w Zachód na obecnym etapie stosunków międzynarodowych nie jest realny. Strategiczna współpraca tych państw w dziedzinie militarnej ma więc charakter dość ograniczony i skomplikowany.
Równowaga w przewadze
Obecnie jedną z tendencji rozwoju systemu stosunków międzynarodowych jest wzmocnienie pozycji USA na półkuli zachodniej oraz ich dominacji w regionie Azji i Pacyfiku. Silna obecność Amerykanów w regionie obniża efektywność współpracy strategicznej Rosji i Chin. Czy Zachód będzie umiał doprowadzić do jednobiegunowego systemu światowego pod przywództwem USA? – na razie nie jest to przesądzone. Rosja i Chiny mogą współpracować ze Stanami, ale istnieje też możliwość zdecydowania się na koncepcję utworzenia sojuszu antyamerykańskiego. Na obecnym etapie bardziej jest prawdopodobny scenariusz współpracy z USA i Zachodem, jednak w perspektywie, wraz z rozwojem tendencji wielobiegunowego porządku światowego, będzie rosło prawdopodobieństwo drugiego wariantu.
Chińska polityka zagraniczna wobec Rosji jest ściśle ukierunkowana. Chiny ze swoimi wielkomocarstwowymi aspiracjami potrzebują wsparcia materialnego i politycznego na arenie światowej, szczególnie w aspekcie programów modernizacji wojskowej i gospodarczej. Chiny nie chcą, aby to wsparcie było zmonopolizowane przez Zachód.
Zdaniem rosyjskiego politologa W. Michiejewa, Państwo Środka stopniowo przekształca się w ważny globalny podmiot stosunków międzynarodowych – stosunki Chin z USA i NATO. Przy czym Chiny mają zamiar prowadzić samodzielną (równoległą do bilateralnych stosunków z Rosją) linię działania. Tak więc ich stosunki z Rosją będą budowane równolegle ze stosunkami z Zachodem.
Chiny wraz ze wzrostem swojej pozycji będą przeciwdziałać powstaniu koalicji państw, które by chciały zatrzymać ten proces. Wynika z tego, że rozwój współpracy strategicznej z Rosją zarówno w dziedzinie gospodarczo-politycznej, jak i militarnej jest tylko jednym z celów szerszej strategii Pekinu.
Współpraca czy konflikt?
W rosyjskiej literaturze naukowej wyodrębniono trzy punkty widzenia na stosunki rosyjsko-chińskie. Optymiści uważają, że umocnienie Chin jest korzystne dla Rosji, a stosunki rosyjsko-chińskie rozwijają się stabilnie. Natomiast pesymiści twierdzą, że wraz ze wzrostem znaczenia Chin na arenie międzynarodowej, zwiększa się ze strony Państwa Środka zagrożenie dla Rosji. Obawiają się zbliżenia Moskwy z Pekinem, które może przekształcić się w koalicję antyzachodnią z równoczesnym przeorientowaniem polityki rosyjskiej na wschód.
Poza tym istnieje realne zagrożenie, że przy utrzymaniu obecnych tendencji wzrostu gospodarczego w Chinach rola Rosji może się sprowadzić jedynie do pomocnika silnego Państwa Środka. Pragmatycy zaś wyrokują, że wraz z rozwojem gospodarczym oraz modernizacją armii Chiny staną się światowym supermocarstwem. Jednak w najbliższym czasie, pomimo rozwoju gospodarczego i zdecydowanej przewagi gospodarczej nad Rosją, Chiny nie będą w stanie utworzyć silniejszej armii od rosyjskiej. W związku z tym zachowana zostanie względna równowaga międzynarodowych statusów obu państw.
Każdy z tych scenariuszy może się sprawdzić. Charakter równowagi stosunków rosyjsko-chińskich będzie zależał od zmieniającej się pozycji obu państw na arenie międzynarodowej oraz stabilizacji wewnętrznej każdego z nich. Zmiany zachodzące w kierunkach polityki zagranicznej Chin i Rosji na razie nie tworzą nowych wzajemnych zagrożeń, a nawet sprzyjają procesowi globalizacji i wielostronnej współpracy w regionie.
Należy też mieć na uwadze, że w stosunkach rosyjsko-chińskich istnieje (i nic nie wskazuje, że przestanie istnieć w najbliższym czasie) znaczna różnica między „oficjalnym przedstawianiem” stanu tych stosunków w celach geopolitycznych a stanem rzeczywistym. Niezmiernie utrudnia to przeprowadzenie ich obiektywnej analizy bazującej tylko na oficjalnych źródłach i wypowiedziach polityków obu państw.
EDWARD DENKIEWICZ
źródło: Eurogospodarka 4/2010